Чым славутая для ваеннай гісторыі Беларусі бітва 1435 года пад Вількамірам

ВКЛ здолела не толькі ўсталяваць грамадзянскі супакой, але і прырасці тэрыторыямі.

У 1430 годзе пасад Вялікага Княства Літоўскага атрымаў у спадчыну сваяк князя Вітаўта з бацькавай лініі - Свідрыгайла. Аднак ягонае ўладаранне трывала нядоўга. Праз два гады трон перайшоў да адзінакроўнага брата вялікага Вітаўта князя Жыгімонта. Такія перамены ва ўладзе справакавалі пачатак вайны ўнутры княства, піша.

Вялікі князь літоўскі Свідрыгайла Альгердавіч (1360-я - 1452, князь Вялікага Княства Літоўскага ў 1430-1432 гадах) з'яўляўся малодшым сынам вялікага князя Альгерда. Гэта быў буяны і неўтаймоўны баец, які пагарджаў усімі ўмоўнасці грамадства і прагна любіў уладу. Палітычных канкурэнтаў ён звык знішчаць усякімі спосабамі. Так, князь не збаяўся ўбайдосіць кіеўскага мітрапаліта Герасіма акурат напярэдадні сутычкі пры Вількаміры.

Зрэшты, існуе меркаванне, быццам сваёй рэпутацыяй буяна і скандаліста Свідрыгайла быў абавязаны польскім храністам накшталт Яна Длугаша, якія мелі сацыяльную замову ад польскіх каралёў выстаўляць ліцвінскага князя недалужным кіраўніком, інтрыганам.

За свайго ворага Свідрыгайла ўважаў старэйшага брата Ягайлу, з якім вёў безупынную вайну. У ёй ён звяртаўся па дапамогу да нямецкага рыцарства, прасіў грошай і ваякаў у маскоўскіх баяраў. Польскі кароль Ягайла ўважаў яго за небяспечнага супраціўнікам. Літоўская арыстакратыя адмовіла Свідрыгайлу ў падтрымцы праз ягоную непрадказальнасць. Наступствам гэтага і было абранне літвінамі на пасад Княства Жыгімонта Кейстутавіча, стрыечнага брата Свідрыгайлы.

На пачатку восені 1435 года войскі Жыгімонта і Свідрыгайлы сышліся пад Вількамірам. Дакладная дата і месца бітвы: 29 жніўня – 1 верасня 1435, цяпер гэта наваколлі летувіскага горада Пабаіскаса, за 10 км ад места Вількоміра (цяпер называецца Укмерге, Летува), на беразе ракі Святой (лет. Швэнтоі).

Войска князя літоўскага Жыгімонта налічвала прыкладна 12 тысяч жаўнераў. Ваенная гісторыя літвінаў дакладна вызначае сілы старон. На баку бацькі выступіў малодшы сын Жыгімонта - Міхал. Польскі аддзел, пасланы з Варшавы, у войску Жыгімонта узначальваў польскі рыцар Якуб Кабылянскі (памёр у 1454 годзе). Гэты военачальнік некалі служыў самому літоўскаму князю Вітаўту і быў ягоным маршалкам дваровым.

На баку Свідрыгайлы ваявалі чатыры дзясяткі князёў з княстваў, якія знаходзіліся на тэрыторыі цяперашняй Украіны, Беларусі і часткова Расеі (Цвер), выпала заручыцца падтрымкай і залучыць сілы полацкіх, кіеўскіх, смаленскіх палкоў і лівонскіх рыцараў, якіх узначаліў Вялікі магістр Франк Керсдорф.

Свідрыгайлу падтрымліваў таксама князь Жыгімонт Карыбутавіч, які кіраваў ад асобы нябожчыка князя Вітаўта ў Чэхіі. Менавіта яму Свідрыгайла даверыў камандаваць сваімі зборнымі войскамі ў вайне супраць свайго палітычнага канкурэнта. Такая пастанова была апраўданая тым, што як палкаводзец сам Свідрыгайла быў мала чаго варты. Ваенная гісторыя сведчыць: Карыбутавіч меў за плячыма былі цяжкія паходы з гусітамі, перамогі ў Чэшскай зямлі над аўстрыйскімі і нямецкімі рыцарамі. Сіл Свідрыгайла меў не менш сіл, чым ягоныя супраціўнікі.

Войскі з таго і іншага боку доўга не важыліся перайсці ў атаку першымі. Стораны спачатку пільнаваліся абарончай тактыкі і спадзяваліся на ўмацаваныя пазіцыі. Але 1 верасня войска Свідрыгайла стала перасоўвацца бліжэй да лагера лівонцаў. Ёсць таксама меркаванне, быццам рух у бок Вількаміра быў апраўданы зменай пазіцыі, бо размешчаная побач мясцовасць размокла ад проліўня і была горшым варыянтам для наступу.

Пакуль войскі Свідрыгайлы рыхтаваліся да шыхтавання, князь Міхал Жыгімонтавіч абраў момант і раптам атакаваў войска Свідрыгайлы. Першымі пайшлі ў бой польскія коннікі пана Кабылянскага, якія здалелі расцяць баявы парадак ворага.

Жаўнеры Свідрыгайла, не чакаючы такога лютага і маланкавага наступу супраціўніка, кінуліся наўцёкі. Для ваеннай гісторыі хада бітвы і тактычныя прыёмы старон не маюць вялікай цікавасці.

Былы вялікі князь Літвы ў мітусні застаўся без усялякай абароны. Калі б не аддзел Жыгімонта Карыбутавіча, які схаваўся паблізу і выратаваў яго, Свідрыгайлу маглі схапіць і ўзяць у палон. Бітва скончылася, так і не пачаўшыся як след. Усе хаўруснікі Свідрыгайлы пацярпелі поўную паразу. Правадыр Лівонскага ордэна быў забіты, а разам з ім на полі бітвы загінула вялікая колькасць годных рыцараў. Было забіта да паўтара дзясятка "моцных мужоў" з Цверы, Полацка, Віцебска. Самы моцны супраціў зладзілі нападнікам чэшскія пяхотнікі Карыбутавіча, якія не разлічвалі на літасць у выпадку палону. Загінулі таксама амаль усе лівонцы.

Паджылы Свідрыгайла ацалеў толькі дзякуючы жвавасці свайго каня, які вынес яго з сутычкі. Герой гусіцкіх войнаў і славуты палкаводзец Жыгімонт Карыбутавіч у бітве быў сур'ёзна паранены. Ён памёр у палоне (магчыма, яго проста прытаўклі).

Вількамірскую бітву ваенная гісторыя літвінаў называе вызначальнай у барацьбе за пасад ВКЛ. Трон княства справядліва заняў Жыгімонт. Раз Свідрыгайла застаўся без падтрымкі Полацка, Кіева і Смаленска ды страціў большую частку войска, ён ужо не мог прэтэндаваць на годнасць Вялікага князя.

Для Лівоніі Вількамірская бітва стала ліцвінскім варыянтам Грунвальда - рыцары-браты не здолелі акрыяць ад паразы, але сама правінцыя выжыла. Яе кіраўнікі здалелі без затрымак укласці хаўрус з Літвой і Польшчай.

Памяць аб Вількамірскай баталіі ўвекавечыла царква, выбудаваная на месцы загубы мноства хрысціян амаль адразу пасля крывавай падзеі. Сёння на полі мінулай бітвы ўзвышаецца памятная стэла. Тэма бітвы была адлюстраваная ў «Гусіцкай трылогіі» А.Сапкоўскага.